Con Razón: Viva a República

Portada do periódico Razón.

Cando Jesús Iglesias, o director de Razón, busca un nome para o xornal, repara na máxima que dende antigo identificaba aos lalinenses: ¡Viva Lalín! Con razón ou sen ela. Pero o refrán non é axeitado para un agrarista, demócrata e republicano: Elimina a segunda parte da disxunción e ao signo localista engádelle Galicia enteira. Nesta andaina úneselle Xesús Froiz, un xornalista e poeta cos mesmos ideais. Fan así de Razón un periódico republicano e galeguista defensor dos labregos e proletarios.

Queremos hoxe, 14 de abril, día da República, unha data transcendental para eles, aportar algúns datos das actividades destes dous importantes xornalistas lalinenses aos que compre (con razón) render unha homenaxe de recoñecemento público.

Jesús Iglesias Surribas nace en Anseán o 7 de marzo de 1891. Aos catorce anos emigra co seu cuñado a Cuba, onde realiza algúns estudos. As súas inquedanzas pola mellora das condicións dos que quedan na Terra lévano a participar na vida societaria da colonia galega, integrándose en Hijos del Partido de Lalín en La Habana (onde é vocal e vicesecretario de varias directivas). Nestes anos monta unha imprenta. En 1920 funda con outros lalinenses o Club Lalín de La Habana, con fins de instrución. En 1921 embarca para Galicia. Instalase en Prado, onde funda xunto con Máximo López Carral (tamén ex emigrado en Cuba) o periódico agrarista Verdad y Justicia. O xornal, que aparece o 18 de abril de 1922, convértese no voceiro do agrarismo comarcal; de seguida ten problemas coas autoridades relixiosas, que o tachan de masón e espiritista, prohibindo a súa lectura o bispo de Lugo. O mesmo Jesús Iglesias colabora coa Federación Agraria Comarcal. En decembro de 1924 as presións da Ditadura de Primo de Rivera fan que peche o xornal, marchando precipitadamente a Cuba. Alí volve integrarse na vida societaria no Club Lalín, do que se converte en presidente en 1928. Non esquece o seu proxecto, e teima en volver para publicar de novo Verdad y Justicia. Pero non poderá facelo ata 1933. Nese ano regresa a Lalín, ponse en contacto co impresor Celso Carrón e o xornalista Xesús Froiz e crea Razón, que aparece o 18 de xullo. Pouco dura esta nova aventura xornalística, xa que en novembro a dereita gaña as eleccións, comezando unha campaña de acoso á prensa esquerdista. Nos primeiros meses de 1934 pecha Razón. Jesús continúa na loita política ingresando no Partido Galeguista, pero as dificultades son cada vez maiores, sobre todo a raíz da represión desencadeada pola revolución de Asturias. Embarca novamente para Cuba en maio de 1935. Continúa alí o labor xornalístico, agora como administrador de Cultura Gallega, a revista que dirixe o silledense Adolfo Víctor Calveiro. Prosegue coa súa actividade como impresor ata que en 1957 sofre unha trombose. A partir deste momento ten que abandonar o traballo e sobrevive penosamente ata a súa morte en 1978.

Xesús Froiz Gómez nace en Moneixas en 1902, fillo de Gerardo Froiz, que ten unha afamada xastrería na vila de Lalín. Estuda en Lugo, onde comeza a súa andaina como xornalista. E tamén como poeta: baixo o pseudónimo de El cantor del bosque publica en revistas americanas (Eco de Galicia de La Habana) algunhas composicións de tema social con Galicia como fondo (“Galicia chora”). En 1928 faise cargo da correspondencia de Faro de Vigo en Lalín, co que colabora ata fins de 1929. Coa chegada da República, o alcalde Manuel Ferreiro noméao garda municipal. Cando Jesús Iglesias funda Razón, traballa como redactor no periódico e tamén publica nel algúns poemas (agora co pseudónimo de Recaredo). En 1934 a Comisión Xestora radical césao como garda municipal. Ingresa no Partido Galeguista. Convertese en animador e propagandista de Os Dezas, os gaiteiros de Moneixas, e en colaborador de A Nosa Terra, o periódico galeguista. Nas eleccións de febreiro de 1936 participa na campaña electoral da Fronte Popular dando mitins pola comarca. E en xuño, tamén na campaña do Estatuto de Autonomía. O 4 de agosto detéñeno e ingresa na prisión de Lalín, onde permanece ata o 9 de outubro, en que coa desculpa dun traslado á prisión de Caldas, os falanxistas asasínano na Estrada.

Manuel Igrexas.

Centenario de Xesús Froiz, galeguista, poeta e xornalista

Xesús Froiz

que hasta os paxaros cantando
i-os rios gurguleando
con gran fincazón,
paresce que van pregando
cos dentes richando:
¡Rebelión! ¡Rebelión!

Cúmprense 100 anos do nacemento do autor destes versos, Xesús Froiz, escritor, xornalista e militante do Partido Galeguista asasinado en 1936.

Xesús Froiz Gómez naceu en Lalín o 25 de agosto de 1903, fillo do xastre Gerardo Froiz, que tiña o seu establecemento na Praza da Constitución, e Aurea Gómez.
Estudou no Seminario de Lugo, como moitos rapaces sen recursos nesta época. Pero abandonou o seminario por enfrontamentos coas autoridades eclesiásticas, que mesmo o levaron a ser excomungado polo bispo de Lugo, polo que era coñecido polo alcume de “arrenegado”

As súas primeiras colaboracións na prensa datan de 1923, sempre nos periódicos vinculados ao agrarismo: Publicou artigos en La Zarpa, o xornal ourensán dirixido por Basilio Álvarez e colaborou tamén con Verdad y Justicia, o quincenal fundado en Lalín por Máximo López Carral e Xesús Iglesias Surribas.
Como poeta, e baixo o pseudónimo de “o cantor do bosque”, publicou nos anos vinte os seus primeiros textos na revista da emigración cubana Eco de Galicia, onde apareceeon composicións de forte contido social como “Galicia chora”.

Instalado xa en Lalín, casou en 1925 con Asunción Portas, de Moneixas, vinculándose así cos gaiteiros “Os Dezas” dos que foi promotor e animador. Traballou como axente executivo para o recadador do imposto de Utilidades (o “consumo”).

En 1928 fíxose cargo da corresponsalía de Faro de Vigo en Lalín, co que colaborou ata fins de 1929, e desde onde impulsou e promoveu a Laxeiro como pintor, facendo que os seus primeiros debuxos apareceran neste xornal. Tamén divulgou as actuacións de “Os Dezas”. Realizou desde Faro campañas a prol da consecución dun Instituto de ensino medio para Lalín, convencendo aos emigrantes de Buenos Aires para que doaran o edificio do Hospitalillo para este fin.

Colaborou cos republicanos dirixidos por Manuel Ferreiro nas súas primeiras campañas en 1930. Coa proclamación da República convértese en garda municipal, posto no que permaneceu ata agosto de 1934, cando a nova Corporación dominada polo Partido Radical cesou a todos os municipais nomeados por Ferreiro.
Seguiu nesta época traballando na prensa local, dirixiu a primeira etapa do periódico La Nueva España e formou parte da redacción de Razón, que dirixía o vello amigo retornado de Cuba, Xesús Iglesias Surribas. Aquí apareceron algúns dos seus artigos e tamén varios poemas, asinados esta vez co pseudónimo de RECAREDO. Unha composición súa dedicada ao aviador Loriga publicouse no libro homenaxe que editou o impresor Celso Carrón con motivo da inauguración do monumento en agosto de 1933.
Cando en setembro de 1934 se constituíu o Grupo Galeguista de Lalín, ingresou no Partido con outros vellos compañeiros: Celso Carrón, Xesús Iglesias Surribas, Laxeiro, Xesús Golmar…

Ao ano seguinte atopamos as súas colaboracións no xornal do Partido Galeguista A Nosa Terra, con poemas e artigos dirixidos ás Mocedades Galeguistas e desde onde propón unha homenaxe “Os Dezas”, que consistiría nunha festa coa entrega dunha bandeira galega ao grupo, que sería ofrecida por Castelao e Víctor Casas. Froiz foi o artífice de que os gaiteiros de Moneixas foran por esta época acompañantes de todos os actos do Partido Galeguista.
Na campaña para as eleccións de febreiro de 1936 participou con outros compañeiros da Fronte Popular nos mitins da Comarca. E en xuño, tamén se dirixiu aos lalinenses para pedirlles o SI no Plebiscito do Estatuto de Autonomía.

Ao producirse a rebelión fascista do 18 de xullo, e comezar a represión, deteñen a Froiz o 4 de agosto e encarcérano na Prisión de Lalín xunto a moitos demócratas. Torturado, permaneceu no cárcere ata que na madrugada do 9 de outubro un grupo de falanxistas e gardas civís o sacaron da cadea xunto ao mestre de Vilagarcía de vacacións na comarca, Manuel Guillán Abalo. Coa desculpa dun traslado á prisión de Pontevedra, meteronos nunha camioneta e partiron de Lalín. Da Prisión de Silleda sacaron a Ramón Muíños Lorenzo, o presidente de Unión Obrera de Ponte. Xa cerca da Estrada, no quilómetro 23 da estrada Chapa-Carril, sacáronos do vehículo e asasináronos, aplicando a tristemente célebre “lei de fugas”. Os cadáveres foron trasladados ao cemiterio da Estrada onde os soterraron, pero como en moitos casos de paseados, non consta en ningún rexistro a súa defunción, e aínda hoxe os seus familiares seguen agardando para facerlles un enterramento digno.